Tokens

Verzamelnaam voor penningen die worden gebruikt voor automaten, entree, reclame, betalen en/of sparen. Tokens kunnen zijn gemaakt van metaal, plastic, karton en hoeven niet altijd rond te zijn.

Metalen tokens

De eerste tokens werden waarschijnlijk uitgegeven door kerken. De kerken lieten zgn. “armenpenningen” slaan. Deze tokens hadden het opschrift “brood”, “kolen” of de naam van de charitatieve instelling.  De arme gezinnen konden deze dan gebruiken om vermelde goederen te betalen. Als er gewoon geld werd uitgedeeld zou dit meteen worden uitgegeven in de kroeg of voor andere artikelen. Ook werden in de 19e eeuw al “huismunten” gemaakt. Deze tokens, met vaak verschillende waarden, werden gebruikt door de landheer of een instelling om de arbeiders te betalen. De arbeiders konden dan vaak deze tokens alleen besteden in de winkel van de landheer.
Na de Tweede Wereldoorlog werden metalen tokens erg populair: voor het activeren van automaten, slagbomen, betalen van drankjes, sparen enz. Groot voordeel was en is dat het echte geld alleen bij de centrale kassa aanwezig is en de tokens alleen lokaal kunnen worden gebruikt. Bij tokens in gebruik voor het activeren van een automaat is een bijkomend voordeel dat de prijs van de token kan worden aangepast zonder dat de automaat opnieuw behoeft te worden ingesteld. 

Plastic tokens

Na de Tweede Wereldoorlog werden kunststoffen in snel tempo ontwikkeld. Rond 1955 kwam het spuitgietproces voor kunststoffen in opkomst. Bij het spuitgieten wordt gesmolten kunststof in een matrijs gespoten en na afkoelen heeft het artikel de vorm van de matrijs aangenomen. Vanaf ca 1980 wordt dit proces ook gebruikt voor het maken van kunststof tokens. De matrijzen, vaak 4, 8 of 16-voudig zijn goedkoper dan muntstempels en ook kunststof is relatief goedkoop. De tekst op de token, voor en achterzijde, wordt in spiegelbeeld aangebracht in de matrijs, evenals bij een muntstempel. Een andere methode is het spuitgieten van blanco plaatjes en deze bedrukken of hotstampen met een stempel. Op deze manier is de variatie oneindig in maat, kleur, vorm en opdruk. Een bijkomend voordeel van kunststof penningen is dat ze licht zijn.

Veel voorkomende vormen: vierkant, rechthoekig, meerhoekig, ovaal,  rond en breekmunt.
Veel voorkomende kleuren: elke kleur, transparant, solid, met sparkels en fluoriserend.
Kunststof tokens worden gebruikt als tijdelijk of lokaal betaalmiddel zoals voor:

• Consumptiepenningen in discotheek, theater, cafe, feesttent e.d. Groot voordeel voor de locatie is dat er alleen bij de centrale kassa  “echt” geld aanwezig is. Dit maakt de beveiliging eenvoudiger. De penning is locatiespecifiek. Een volgend jaar of na afloop van het feest, worden niet gebruikte penningen waardeloos door het invoeren van een nieuwe kleur. Het verlies aan betaalde penningen compenseert ruimschoots de kosten van dit betaalsysteem.
  Het eerste bedrijf dat plastic muntjes invoerde voor consumpties was De Roskam in Ommeren.
• Entreepenningen voor kermisattracties, garderobe of discotaxi. Ook hierbij wordt vooraf betaald.
• Reclamepenningen zijn vaak in gebruik als spaarsysteem voor korting.
• Collectegeld: vooraf wordt bij de penningmeester van de kerk een aantal penningen gekocht, soms met verschillende waarde. De rekening voor de aankoop kan als bewijs worden gebruikt voor belastingaangifte (giften). De gekochte penningen kunnen dan bij volgende kerkbezoeken in de collecte worden afgegeven. Ook hier speelt veiligheid m.b.t. diefstal een grote rol.
• Speelgoedgeld en schoolgeld: klik hier

Heineken Music Hall en AFAS Theater consumptiepenningen

Heineken Music Hall (HMH) te Amsterdam is in maart 2001 geopend.
Men besloot te gaan werken met consumptiepenningen, 26 mm in cupronikkel, die werden geslagen bij de Rijksmunt te Utrecht. Overgebleven penningen konden na het concert weer worden ingewisseld voor contanten. Veel penningen werden echter niet ingeleverd of meegenomen als souvenir. Al snel bleek dat er veel penningen nodig waren om het systeem werkbaar te houden en werd besloten om elke bestelling aan één zijde te voorzien van de naam of het logo van de artiest die optrad. Niet voor elke artiest. Een aantal artiesten wilde niet dat zijn/haar logo of naam gebruikt werd. Er waren ook niet voor elk concert extra penningen nodig.  De penningen in thema van de artiest werden verkocht bij de kassa. Alle voorgaande themapenningen werden door elkaar verkocht via de twaalf penningautomaten. Bij het vijfjarig bestaan in 2006 werd de eerste penning (Grand Opening) opnieuw geslagen. Een klein aantal hiervan (ca 25) werd geslagen op een goudkleurig muntplaatje en in luxe doosje uitgereikt aan het personeel als aandenken.

Om prijsverhoging mogelijk te maken werd een gedeelte van de voorraad penningen voorzien van een ronde doorboring. Al snel bleek dat dit fraude gevoelig was. Het restant van de voorraad penningen werd toen voorzien van een stervormig gat.

De 1*,die was vermeld op de achterzijde van de penningen, stond voor de waarde van 1 penning. Na 2006 werd dit 5*, echter was het toen de verwijzing naar het vijfjarig bestaan en bleef de waarde 1 penning.

In december 2005 werd van cupronikkel overgestapt op aluminium penningen van 26 mm. Als proef werd een aantal penningen met de Grand Opening 2001 stempels geslagen (tweezijdig gelijk) in aluminium. Deze zijn niet in roulatie gekomen.

Op de penningen vanaf januari 2013 stond op de achterzijde een QR code. Als deze via een bepaalde APP werd gescand, kon een gratis consumptie gewonnen worden. De totale voorraad aan cupronikkelen penningen werd via de Rijksmunt d.m.v. wokkelen vernietigd en als metaalafval gerecycled.
Een aantal grote bedrijven hadden een eigen lounge in de HMH. De gasten die hier tijdens concerten aanwezig waren, kregen speciale plastic consumptiepenningen. Dit omdat de niet “gekochte” en niet gebruikte consumptiepenningen na het concert niet verzilverd zouden worden voor contanten. Er zijn verschillende typen plastic consumptiepenningen geweest:
29 mm, zwart of blauw met zilver opdruk: “Black Box” hetgeen de naam was van de grote concertzaal
35 mm, transparant met groene opdruk HMH {logo feestende mensen}

Begin 2017 veranderde HMH in AFAS-Live. Ook het AFAS-Live theater ging door met de consumptiepenningen. Uiteraard werd het logo op de achterzijde aangepast. In eerste instantie werden alleen AFAS-Live logo penningen besteld. Bij de heropening als AFAS-Live kregen de genodigde een FDC aluminium AFAS-Live logo penning in een luxe Rijksmunt kistje.
Slechts een klein aantal artiesten stond toe dat hun logo/naam gebruikt kon worden.

Het AFAS-Live team heeft ook een aantal acties geprobeerd. Zo zijn er goudkleurige aluminium AFAS-Live logo penningen geslagen.
Bij elk concert werd aan elke automaat een gouden penning toegevoegd. Had je deze gouden penning bij je aankoop van penningen, dan kon die worden verzilverd voor een VIP arrangement voor een toekomstig concert.
De tweede actie was met blauwgekleurde aluminium AFAS-Live logo penningen. Had de consument deze bij zijn aankoop, dan kon die worden verzilverd voor cocktails ter waarde van 8 penningen. De acties bleken geen groot succes. Veel consumenten wisten niet van de voorwaarden of bemerkten in het schemer de gekleurde penningen niet op.

Medio 2018 werd besloten te stoppen met het consumptiepenning systeem. Alle voorradige en nadien ingeleverde penningen zijn begin 2019 vernietigd en gerecycled als metaalafval.

Ook bij AFAS-Live werd in de lounges gebruik gemaakt van een 35mm plastic penning voor de arrangementen.

De achterzijden:

Buiten enkele specials om zijn de volgende standaard achterzijden gebruikt:

De penningen werden geslagen bij de Rijksmunt en zijn op de achterzijde voorzien van een munt- en muntmeesterteken:

Muntteken Mercuriusstaf voor de Rijksmunt te Utrecht.

 Vruchtdragende wijnrank van Muntmeester R. Bruens

Vruchtdragende wijnrank met ster van waarnemend Muntmeester Ir. M.T. Brouwer

Koerszettende zeilen van Muntmeester Ir. M.T. Brouwer

Koerszettende zeilen + ster waarnemend Muntmeester Ir. K. Bruinsma

Koerszettende zeilen + ster waarnemend Muntmeester T. Peters

Sint Servaasbrug (Maastricht) Muntmeester S. Satijn

ZOEKPLAATJES: penningen zonder de naam van de artiest of het evenement.